Duel to the Death (1982)

Xian si jue

Režija: Ching Siu Tung                                                                                                                            Koreografija: Ching Siu Tung                                                                                                                   Uloge: Norman Chu, Damian Lau

Kina – kao voda, kao duh, kao jian.
Japan – kao vatra, kao kamen, kao katana.

Ching Siu Tung je vjerovatno jedini akcioni reditelj koji je bio u stanju da u film ubaci eksplodirajuće nindže, učitelje koji žive na drvetu, odsječene glave koje pričaju, gigantske nindže iz kojih nakon transformacije izleću gole nindže (da, dobro ste pročitali), a da sve to ne liči na neki kemp fest iz najboljih dana Roberta Taia, ili papazjanija Godfrey Hoa, već da ima smisla i na kraju izgleda sjajno.

Zahvaljujući svom pripovjedačkom talentu, kao i neospornom rediteljskom umijeću, Ching Siu Tung je znao da u filmovima na najbolji način uravnoteži apsurdne situacije i nadrealnu akciju sa prilično pravolinijskim pričama. Običaj da tradicionalne priče smješta u fantastično okruženje je bio izražen u velikom broju filmova kroz njegovu karijeru, a posebno u najuspješnijem serijalu A Chinese Ghost Story, kojeg je radio sa Tsui Harkom. Međutim, kada je količina lude akcije i neobičnih likova u pitanju, nijedan film nije ni blizu Ching Siu Tungovog debitantskog ostvarenja Duel to the Death.

Priča je bazirana na legendi koja kaže da je za vrijeme Ming Dinastije postojao turnir na kojem su učestvovali najbolji mačevaoci iz Kine i Japana. Japanci bi svakih 10 godina poslali svoje borce na kinesku teritoriju na niz duela protiv kineskih majstora treniranih u Šaolinu. U filmu Duel to the Death, Ching Siu Tung legendu interpretira na svoj način i svodi priču na duel između dva borca. Duel se organizuje između Bo Ching Wana (Damian Lau), koji je prošao desetogodišnji intenzivni trening u Šaolinu i Japanca Hashimotoa (Norman Chu), najboljeg borca Sun Yin sekte odlučnog da dokaže nadmoć japanskih tehnika. Bo Ching je uvjeren u superiornost kineskih borilačkih vještina ali još nije načisto da li je duel ispravan način da to demonstrira, dok Hashimoto nema moralnih nedoumica, bar ne na početku i samo želi da ispuni zavjet koji je dao učitelju i pobjedi u duelu. 

 

Na putu za “Kuću mačeva”, gdje se održava duel, oba borca sreću Na Sing Lam (Flora Cheung), koja se  maskira, doduše, neuspješno, kao muškarac, i izaziva ih na duele. Ispostavlja se da je ona kćerka Gospodara Hana (Paul Chan Chung), vođe klana “Kuće mačeva” kojima zbog grijeha iz prošlosti nije dozvoljeno da učestvuje u duelu. Tu nastaje zaplet jer se na mjestu održavanja duela pojavljuje Kenji (Eddy Ko), izaslanik japanskog cara sa ciljem da osigura sigurnu pobjedu Hashimotoa, ali i specijalnim zadatkom koji je dobio. Naime, duel je samo paravan za japanski plan kojim žele da namame i kidnapuju najbolje kineske borce. Kada sazna da se sprema zavjera, Hashimoto počinje da preispituje svoju ulogu u duelu ali ostaje vezan zakletvom koju je dao učitelju. U međuvremenu, Hashimoto i Ching stiču međusobno poštovanje i zbližavaju se nakon što otkriju da na obje strane postoje snage koje žele da spriječe održavanje duela. Međutim, bez obzira na nove okolnosti, duel do smrti će biti neizbiježan.

Eksploatacija odnosa Japan - Kina je duga koliko i ove dvije kinematografije, i može se komotno smjestiti u podžanr borilačkog filma, ne samo iz razloga što je snimljen priličan broj filmova o rivalitetu između dvije zemlje već što neki od njih spadaju u sam vrh žanra. Za nabrajanje bi vjerovatno trebalo bar nekoliko stranica i iako su tematski uglavnom vezani za sino-japanske ratove, postoji i veliki broj borilačkih filmova. Posljednjih godina, svakako je najpoznatiji serijal Ip Man, sa Donnie Yenom u glavnoj ulozi, istorijski, to je prije svega Fist of Fury (1972) sa Bruce Leejem kao Chen Zhenom, mada, po meni, u to vrijeme su snimljeni mnogo bolji Hapkido i King Boxer (Five Fingers of Death), koji je postigao veliki komercijani uspjeh na zapadu. Par godina kasnije, King Hu snima The Valiant Ones o japanskim piratima koji pljačkaju kinesku obalu. Jedan od kvalitetnijih filmova na ovu temu je Corey Yuenova debitanska režija Ninja in the Dragon's Den sa Conanom Leejem i tada jako mladim Hiroyuki Sanadom u glavnim ulogama. Chang Cheh se, takođe, bavio ovom tematikom u Shaolin Challenges Ninja, koji je snimljen iste godine kada i Yuenov film, a i Robert Tai se upisao sa svojim Shaolin vs. Ninja. Treba pomenuti i jedan skrajnuti ali sjajni film Deadend of Besieger, o Japancu koji dolazi u Kinu kako bi naučio kineske borilačke vještine, ali ga lokalno stanovništvo pomiješa sa samurajima koji pustoše obalu i krenu u potjeru za njim.

Za hongkonške autore koji su radili ovakve filmove, bilo je tipično da japanske borce predstavljaju kao zavojevače i najgore zlikovce. Odstupanje od klasičnih stereotipa o zlim, pokvarenim Japancima imamo u Lau Kar Leungovom Heroes Of The East, gdje su po prvi put, koliko je meni poznato, u hongkonškom filmu japanski borci i njihove borilačke vještine prikazane na drugačiji, pozitivan način. Ali i kod Leunga, većina Japanaca su jednodimenzionalni negativci. Zapravo, prvi film koji zaista pravi raskid sa stereotipima te vrste je Duel to the Death, u kojem Ching Siu Tung posvećuje jednaku pažnju jednoj i drugoj kulturi, te ih tretira na skoro identičan način; Kinezi su jednako loši i korumpirani kao i Japanci, sa druge strane, Japanci mogu biti moralni i hrabri baš kao i Kinezi. Japanski borac Hashimoto je na početku filma predstavljen kao neutralan lik koji je riješen da obavi svoju misiju po svaku cijenu, da bi nakon nekoliko situacija u kojima otkriva stvarne motive jedne od strana, odlučuje da se vodi isključivo moralnim a ne političkim ili nacionalnim načelima. Ovo je bitan momenat u filmu jer, iako želi pobjedu više od svega, ne želi da do nje dođe nedozvoljenim sredstvima. On, ipak, izvršava dio zakletve svog učitelja –  učestvovati u duelu i osvjetlati obraz škole, ali ne odustaje od moralnih principa koji mu ne dozvoljavaju da igra prljavo.

Razlika između dvije kulture kao i dva stila borbe je simbolično prikazana kroz razgovor Hashimotoa i Chinga ispred slike drveta šljivinog lista u “Kući mačeva”, gdje raspravljaju o razlikama između simbola dvije države: cvijeta šljive i cvijeta višnje. Za Kineze, cvijet šljive simbolizuje izdržljivosti, moć prilagođavanja, opstanak: spolja izgleda krhko, ali je izuzetno čvrst iznutra. Za Japance, cvijet višnje predstavlja nesputanu energiju, eksplozivan je i kratkog vijeka, ali ostavljajući vječni utisak.

Iako sniman 1982., ovaj film je, po koreografiji i vizuelnim efektima, bliži novom talasu wuxia filmova, koji su se pojavili desetak godina kasnije, nego svom vremenu. Ching Siu Tung je demonstrirao novi pristup u kreiranju akcionih scena u isto vrijeme ostajući privržen fundamentalnim principima borbe u wuxa univerzumu. U tom smislu, Duel to the Death je izuzetno važan u premošćavanju jaza između tradicionalnijih koreografija sedamdesetih i brzo montiranih, wire-fu filmova sa početka devedesetih – u kojima je Ching Siu Tung, kao začetnik novog stila, uz Yuen Woo Pinga bio najznačajniji predstavnik.  
 

Naravno, nije Ching Siu Tung izmislio toplu vodu kada je u pitanju akcija, jednostavno je samo uzeo najbolje iz dotadašnje akcione koreografije i sve to inkorporirao u svoj izraz. Kamera je stalno u pokretu kao kod King Hua (koji je sigurno najviše uticao na njegov stil), opsežno korišćenje žice preuzeo je iz wuxia filmova Shaw Brothers produkcije, akrobacije i intenzitet akcije su pozajmljene od Roberta Taia, upotreba oružja i raznih gadgeta su po ugledu Tong Gaia, i sve to zajedno ubrzano nekoliko puta, stilski usklađeno i podignuto na viši nivo. 

King Hu je bio prvi reditelj koji se u orkestriranju akcije, prije svega, oslanjao na brze rezove i dinamični rad kamere, pa tek onda na rad sa glumcima u kordinaciji borbi. Ching Siu Tung je, za razliku od njega, jednaku pažnju posvećivao svim segmentima koreografije. Radom kamere i brzom montažom dizao je akciju na viši nivo, međutim od nje nikada nije pravio karikaturu. Kod nijednog drugog akcionog reditelja nije moguće vidjeti tako usaglašenu kombinaciju brzih rezova i rada kamere, sa glumcima koji neprestano skaču kroz kadrove uz pomoć žica ili trampolina, a da u isto vrijeme ne izgleda isforsirano. Tek kad se iscrpimo gomilom brzih kadrova sa furioznim ritmom borbi u vazduhu i kada borci napokon padnu na zemlju, Ching prelazi na duže široke kadrove i vidimo da su borbe mačevima jednako dobro odrađene, te da, zapravo, sve te vratolomije u vazduhu nisu tu da nam skrene pažnju sa loše koreografije, kako obično biva u mnogim wuxia filmovima, već da još više pojačaju utisak. 

Teško je pobrojati sjajne akcione scena u filmu: borba Casanove Wonga protiv letećih nindži na plaži, duel Hashimotoa i Kenjia u šumi, obračun Chinga i nindži itd. Ipak, ubjedljivo najbolji je posljednji duel između Chinga i Hashimotoa. Epsko finale ovog filma je sigurno jedan od najboljih momenata u istoriji žanra uopšte. Izbor lokacije – litica iznad okeana koja bukvalno podrhtava pod akcijom, magla koja dodatno pojačava atmosfera, način kako je sve uslikano, sve je idealno odabrano za završnicu. Slika vrijedi više od hiljadu riječi pa bolje da sami pogledate:

Duel to the Death je neuporedivo nasilniji od filmova tog vremena, te se po količini prosute krvi može porediti samo sa nekim Chang Chehovim filmovima iz njegove rane faze. To ne znači da kung fu i wuxia filmovi tog perioda nisu bili krvavi, jesu i te kako, ali ovdje imamo eksplicitne scene prosipanja utroba, sječe ruku i dekapitacija u najboljem stilu chambare. Karakteristika hongkonških borilačkih filmova je da akcija ne prestaje od početka do kraja, dok kod japanskih chambara akcije je kvantitativno mnogo manje, ali je koncentrisanija na kratke brutalne sekvence krvopljusa. Ovdje Ching preuzima japanski stil: borbe su kratke, jako intenzivne i krvave.

Shaw Brothers, koji se u svojoj posljednjoj fazi povodio trendovima, vrlo brzo je potpuno prekopirao Ching Siu Tungov pristup koreografiji sa serijom filmova The Bastard Swordsman, Lady Assassin, Supreme Swordsman i sličnih, u kojima mačevaoci lete okolo prkoseći zemljinoj teži, dodirujući zemlju samo kad padnu posječeni mačem. Iza većine tih filmova stajao je Lu Chun Ku, sigurno najkreativniji reditelj posljednje faze SB produkcije. Nakon SB-a, Chingov stil je prihvatio kompletan novi talas, počevši od Tsui Harka koji ga je i uzeo za glavnog koreografa, te sa njim napravio neke od svojih ključnih filmova, do Yuen Woo Pinga, koji je bazirao drugi dio svoje karijere isključivo na wire fu filmovima koje, prije toga, nikada nije radio.

Ching Siu Tung

Ching Siu Tung je jedan od rijetkih reditelja zlatnog doba borilačkog filma koji je imao završenu filmsku akademiju, a pošto je njegov otac, Ching Kong, bio poznati Shaw Brothersov reditelj (The Twelve Gold Medallions, The 14 Amazons), po prirodi stvari počeo u SB, mada ne odmah kao reditelj, već koreograf – zanat koji će usavršavati narednih desetak godina. Uz rad na akcionim koreografijama tumačio je glavne uloge u SB komedijama Monkey Kung Fu (1979) i The Master Strikes (1980), koje su se uklapale u trend Jackie Chanovog Drunken Mastera. Prelomni momenat za njegovu karijeru je bio film novotalasnog reditelja Patrick Tama, The Sword (1980), u kojem je prvi put demonstrirao svoj novi eksplozivni koreografski stil. Bio je prvi izbor brata i sestre Wachowski za glavnog akcionog koreografa u The Matrixu, a odbio je i ponudu Ang Leeja da radi koreografiju za Crouching Tiger, Hidden Dragon. Moglo bi se reći da je Yuen Woo Ping napravio karijeru u Americi zahvaljujući Chingovim odustajanjima. 

Norman Chu je uz Ti Lunga valjda jedini glumac Shaw Brothersa koji se uspio održati nakon zatvaranja studija i preći u Golden Harvest (neke filmove je snimao uporedo za SB i GH, što je bilo vrlo neobično za to vrijeme) a zatim se prilagodio novim uslovima devedesetih i produžio svoju karijeru. U periodu rada u Shaw Brothersu, uglavnom je nastupao u sporednim ulogama, mada je u filmu The Challenger, kao i u njegovom nastavku The Loot, igrao jednu od glavnih rola zajedno sa Davidom Chiangom. Iako je tumačio uglavnom pozitivne likove, negativci su mu najviše odgovarali. Igrao je glavne uloge u dva vjerovatno najeksplozivnija filma epohe kad je akciona koreografija u pitanju: Duel to the Death i The Bastard Swordsman, a ostao je upamćen i po glavnoj ulozi u vrlo popularnom akcijašu iz osamdesetih, Hong Kong Godfather (1985), u kojem se u ulozi kuma pojavljuje čuveni Shek Kin. U drugom dijelu karijere, osim sa Ching Siu Tungom, radio je sa skoro svim ključnim rediteljima novog talasa: Tsui Harkom u We're Going to Eat You, Patrick Tamom u The Sword, te Daniel Leejem u What Price Survival.

Uz ozbiljnu notu, u Duel to the Death postoji već pominjana gomila goffy momenata tako karakterističnih za žanr. Komedija u nekim slučajevima funkcioniše, u nekima ne, ali, tako je to u filmovima koji pokušavaju da ubace što više komičnih elemenata u priču. Na primjer, u filmu se pojavljuje pijani učitelj koji živi na drvetu, zatim gola nindža ratnica kao otpadak ogromnog eksplodirajućeg nindže, nindže paraglajderi koji, nakon što su probodeni, jednostavno eksplodiraju, odsječene glave koje vise na grani i pričaju a potom eksplodiraju itd. Izgleda da pravilo po kojem nindže ne eksplodiraju, koliko god bili zli, kod Chinga ne važi.

Vjerovatno da je većinu ovih motiva Ching preuzeo od Roberta Taia, koji je u svojim nindža filmovima obožavao da pretjeruje (scene gole nindža ratnice postoje u njegovom Challenge of the Lady Ninja, leteće nindže u Ninja: The Final Duel). Tai je optuživao mnoge, uključujući i Chinga, za krađu njegovih ideja. Ovdje je zanimljiv detalj da je Chingov rođeni brat, Cheng Siu Lung, radio zvučne efekte na Taievim filmovima, tako da je vrlo moguće da su preko njega ideje za Taieve koreografije završavale kod Chinga. Nema sumnje da je Ching pozajmljivao od Taia, ali svi koreografi tog vremena su preuzimali jedni od drugih, nadograđivali ih svojim idejama i na taj način unapređivali koreografiju. Ovo je tema o kojoj bi se dalo dugo raspravljati, ali može se reći sledeće: bez Lau Kar Leungovog tradicionalnog kung fua ne bi bilo nove generacije koja je njegov stil inkorporirala u svoj izraz, a samim tim ni kreacija Ching Siu Tunga, kao ni kompletnog novog talasa.

Ching Siu Tung se vodio principom da je više bolje, pa je u film ubacio baš sve što mu je palo na pamet. Da je malo suzbio tu svoju potrebu i izbacio neke od suvišnih scena, Duel to the Death bi sigurno bio još bolji film. Ali i ovako, sjajna režija, kreativna rješenja na planu akcije sa pokretnom kamerom i dinamičnom montažom, uz vrhunske izabrane lokacije, kostime, glumce, kompletnu atmosferu filma, Duel to the Death čini jednim od ključnih filmova epohe, a svakako prelomnim za borilački žanr.