The Skyhawk (1974)

Huang Fei-hong xiao lin quan

Režija: Cheng Chang Ho                                                                                                                            Koreografija: Sammo Hung                                        

Uloge: Kuan Tak Hing, Sammo Hung, Carter Wong

Veteran Kuan Tak Hing reprizira ulogu legendarnog majstora južnjačkih borilačkih vještina Wong Fei Hunga, za koju je neraskidivo vezan i koja ga je ne samo proslavila već i definisala kung fu film kakvog danas poznajemo.

Kuan Tak Hing je u filmovima i serijama igrao Hunga preko 100 puta, po čemu je sigurno apsolutni rekorder u istoriji hongkonške kinematografije, pa ne čudi što ga je publika u Hong Kongu i okolnim zemljama apsolutno poistovjećivala sa legendarnim junakom. U filmu The Skyhawk, Kuan Tak Hing se nakon četiri godine pauze vraća Wong Fei Hungu, potpomognut novom generacijom kung fu entuzijasta na čelu sa Sammo Hungom i Carter Wongom.

Priča počinje kada Wong Fei Hung (Kuan Tak Hing) sa svojim učenikom, Fei Feiem (Sammo Hung), dolazi u posjetu prijatelju Chuu na Tajland. Usput pokupi Lea ( Carter Wong ), mladog borca koji upada u nevolje sa lokalnim majstorom borilačkih vještina (Whang In Shik). Stvari se komplikuju kada Lea prebije glavni kriminalac u gradu Ku (Chiu Hung). Hung odvodi Lea kod svog domaćina Chua, koji živi sa ćerkom (Nora Miao) i koji, takođe, postaju meta kriminalaca. Ku pokušava da monopoliše sve poslove u gradu ne birajući sredstva i terorišući sve koji mu se nađu na putu, uključujući i Hungove prijatelje. Nakon što Chu sazna da Ku švercuje narkotike, angažuje Whang In Shika da ga likvidira, a njegova sljedeća meta postaje i Fei. Wong Fei Hung shvata da konfučijanska ubjeđivanja ne pomažu u gradu pod kontrolom Kua, te odlučuje da stvar uzme u svoje ruke na način kako on to najbolje zna.  

Sammo Hung je u koreografiji uz standardni pristup tradicionalnim južnjačkim stilovima Wong Fei Hunga, inkorporiaro akrobatske elemente iz opere, što je redovno radio još od vremena saradnje sa Han Ying Chiehom. Možda mala zamjerka ide na preveliko korišćenje trampolina, što je opet Chiehov uticaj na Hunga. Naime, Han Ying Chieh je bio prvi koreograf u industriji koji je koristio trampoline za bestežinske skokove. Tokom filma Fei Hung dosta vremena provodi u vazduhu, sa svojim “Qi” je u stanju to da radi, ali ipak ne izgleda previše uvjerljivo.U vrijeme snimanja filma, Kuan Tak Hing je imao šezdeset devet godina i logično je da njegovi pokreti nisu bili tako tečni kao nekada. Iako borbe u kojima učestvuje vidimo, uglavnom, iz krupnih planova, osim kada uskače dubler da ga odmijeni u akrobacijama, Hing je još uvijek bio vrlo vitalan. Kada su refleksi u pitanju možda i ne toliko, ali u kordinaciji pokreta sigurno jeste. Posebno, njegova tehnika Wulang motkom izgleda efikasno kao u najboljim danima. Generalno, borbe su dobro koreografisane i prilično frekventne, tako da brz tempo filma do kraja nikako ne opada.

 

Sammo

Do 1974. godine Sammo Hung je već sazrio kao akcioni reditelj i njegove koreografije su postale prilično prepoznatljive. Akcija u The Skyhawku izgleda brže i modernije od onoga što je dolazilo iz rivalskog SB studija. Razlika između Hunga i Lau Kar Leunga u to vrijeme, bila je u Leungovom insistiranju na autentičnoj akciji, prenošenju Hung Gar stila na velike ekrane, dok je Sammo donio moderniji operski pristup sa dosta akrobatike i raznim trikovima kojima je poboljšavao kvalitet akcije, pa je njegova koreografija izgledala atraktivnije. Naravno, sve je stvar ukusa, neko više voli Leunga, međutim, Hungova spontanost i kreativnost te svjež pristup akciji vjerovatno je uticala i na Leunga da, već krajem dekade, u koreografije nekih od svojih ključnih filmova ubaci mnogo više operskih elemenata. 

Sammo Hung, kao Fei u filmu, zapravo se previše ne razlikuje od svojih likova iz Iron-Fisted Monk (1977 ) i The Magnificent Butchera (1980). On je učenik koji upada u razne nezgodne situacije, doduše, one nisu komične, komičnih situacija u The Skyhawk skoro da nema, ali je Sammo ovaj lik reciklirao i u svojim sljedećim projektima. Pored njega, tu je i Carter Wong, u to vrijeme zajedno sa Sammom i Angelom Mao nova mlada zvijezda Golden Harvest produkcije. Vrijeme provedeno u GH je sigurno najbolji dio njegove karijere i očigledno je da se ovdje trudi (što se ne može reći za njegov tajvanski period) da ostavi dobar utisak pred kamerama. Njima dvojici se suprotstavlja majstor hapkidoa Korejac Whang In Shik. Ovaj sjajni borac je, tokom sedamdesetih, redovno dobijao uloge negativaca u Golden Harvest produkcijama. Sigurno je ostao najpoznatiji po liku Master Kama u Jackie Chanovom The Young Masteru (1980), mada je prije toga igrao i u Hapkidou (1972), The Tournamentu (1972), kao i vođu Japanaca u When Taekwondo Strikes (1973). 

 

Whang In Shik

U filmu se pojavljuje i Nora Miao, najpoznatija po ulogama u tri Bruceova filma (The Big Boss, Fist of Fury, The Way of the Dragon), kao i Lily Chen. Zbog Hungovog konfučijanstva koje podrazumijeva da je ženski moral u potčinjavanju i poslušnosti, u filmu ženski likovi ne praktikuju borilačke vještine. Ovo je jedan od motiva preuzetih iz originalnog Wong Fei Hung serijala. Takođe, The Skyhawk prati osnovnu ideju originalnog serijala u kojem Hung i društvo prolaze kroz stalne provokacije i  napade od strane negativaca, zatim iz toga izvlače moralne pouke uz konfučijanske savjete Wong Fei Hunga, te na kraju, naravno, pobjeđuju loše momke.

Pošto je film sniman na Tajlandu, veliki dio glumačke postave su lokalni Tajlanđani, kao i Korejci (reditelj je Korejac). Posljednji obračun je snimljenu Hong Kongu pošto Kuan Tak Hing, navodno, nije više mogao da izdrži temperature i veliku vlažnost vazduha na Tajlandu. To je bila dobra odluka jer je finalna borba izuzetno intenzivna i prilično duga. Naravno, promjena lokacija iz Tajlanda u HK je više nego očigledna, ali izgleda da je ekipi zdravlje starog Hinga ipak bilo mnogo važnije.

Cheng Chang-Ho, prije nego što je prešao u SB, bio je jedan od najpriznatijih korejskih akcionih reditelja. Za SB je snimio seriju wuxia naslova (Heads for Sale, Valley of the Fangs, Swift Knight), međutim, proslavio ga je kung fu film King Boxer sa Lo Liehom u glavnoj ulozi. Zanimljivo je da je Warner Brothers otkupio film, promijenio mu naziv u 5 Fingers of Death, dabovao ga, izbacio neke scene i pustio u distribuciju u junu 1973. neposredno prije Bruceove smrti i nekoliko mjeseci pred svjetsku premijeru Enter the Dragona. Sve je to uticalo na neočekivano veliku popularnost ovoga filma među američkom publikom, koji je postao najgledaniji Shaw Brothersov film na zapadu. Naravno, i prije uspjeha King Boxera kung fu filmovi su se prikazivali na zapadu, doduše, u okviru bioskopa u kineskim četvrtima u koje zapadnjaci nisu baš često navraćali, a i da jesu, ti filmovi ranih sedamdesetih nisu bili dabovani ni prevođeni na engleski. Tako da se može reći da je King Boxer, kao i godinu dana ranije, The Big Boss i Fist of Fury, bili prvi filmovi koji su zapadnjačkoj publici približili kung fu kulturu. Prelaskom u Golden Harvest, Cheng Chang-Ho je režirao malo zapaženi The Devil's Treasure (1973), a zatim sljedeće godine The Skyhawk (1974). Nakon The Skyhawka, sa Angelom Mao za Golden Harvest snimio je još The Association (1975) i Broken Oath (1977), koji nisu sjajno prošli na blagajnama, nakon čega se vratio u Koreju.

Danas se smatra da je moderni kung fu žanr pokrenut serijom filmova baziranim na avanturama Wong Fei Hunga sa Kuan Tak Hingom u naslovnoj ulozi. Reditelj većine ovih filmova je bio čuveni Wu Pang, za čije ime se veže preko 80 naslova (na hkmdb.com navedeno je 85 filmova). Ključna razlika između, u to vrijeme, novog pristupa akciji u odnosu na tradicionalne wuxia filmove koji su se još uvijek snimali, bilo je odbacivanje fantastičnih elemenata i insistiranje na realnim borbama. Razlog ekspresne popularnosti ovih filmova je, uz novitete na planu akcije, bilo zasićenje kineske publike wuxia produkcijama koje su u većini slučajeva bili repetativne i jako loše realizovane. Publici je postalo naporno da gleda loše koreografisane leteće junake čije su fantastične moće često bile više komične nego uzbudljive.

Wuxia filmovi su se tradicionalno bazirali na tehnikama sjevernih škola koje su imale jak uticaj na Kinesku operu, sa druge strane, Wong Fei Hungov serijal se oslanjao na južnjačke stilove. Lik Wong Fei Hunga se bazirao na sličnoj wuxia osnovi – heroj koji koristi svoje vještine u borbi za pravdu te uvijek stiže u pomoć slabima i potlačenima. Kao takav, bio je model pravog modernog ratnika iz xia tradicije, sa kombinacijom konfučijanske etike i budističkih principa, te tolerancije u tijelu kantonskog junaka. Zapravo, radilo se o nekoj vrsti prvog savremenog kineskog super heroja.

Prije pojave serijala sa Wong Fei Hungom, prvi kung fu film produciran pred Drugi svjetski rat je bio The Adventures of Fong Sai-yuk (1938), u kojem se kao glavni lik pojavljuje još jedan južnjački heroj Fong Sai Yuk, čija je popularnost u kineskoj popularnoj kulturi skoro na nivou Wong Fei Hunga. U to vrijeme Wong Fei Hung i Fong Sai Yuk su popularizovani kroz novele koje su izlazile kao jeftina pulp izdanja u serijama i postale pristupačne širokim masama. Fong Sai Yuk je kao i Wong Fei Hung bio kantonski junak, tako da su se njegove borilačke vještine bazirale na tradicijama južnog Šaolina i razlikovale se od sjeverne tradicije, koja se opet bazirala na Wutangu i sjevernom Šaolinu. Nakon rata nastavljeno je sa produkcijom filmova sa Fong Sai Yukom, sve do 1949. godine, kada započinje era Wong Fei Hunga. Kuan Tak Hing je toliko uspješno igrao Wong Fei Hunga da je serijal trajao, uz male pauze, sljedećih 30 godina. Sa druge strane, legenda o Fong Sai Yuku je obnovljena sedamdesetih u seriji filmova Šaolinskog kruga Chang Cheha za Shaw Brothers, u kojima je mladog Fong Sai Yuka igrao pokojni Alexander Fu Sheng. Početkom devedesetih liku se vratio Jet Li u filmovima Fong Sai-yuk 1 i 2.

 Kuan Tak Hing

Wong Fei Hungov serijal je započeo 1949. sa dva filma zbirnog naslova The True Story of Wong Fei-hung. Glavna uloga je, naravno, bila rezervisana za Kuan Tak Hinga, dok je režiju potpisao Wu Pang. Wu Pang je za Wong Fei Hunga saznao, kao i mnogi, iz pulp novina i shvatio da bi mogao biti dobar materijal za film. Ubrzo je tražio da mu dostave što više biografskih podataka o životu Wong Fei Hunga, na šta su oni pristali i poslali mu punu biografiju. Biografija koju je dobio uglavnom je bila fikcija, ali sjajan materijal za buduće scenarije.

Wong Fei Hungovi filmovi su vremenom postali industrija za sebe; reditelji, koreografi, sporedni glumci koji su se godinama smjenjivali na setovima ovih filmova su formirali nukleus za stvarnje posebnog žanra – kung fu filma. Veliki broj glumaca Shaw Brothersa i Golden Harvesta su započeli svoje karijere upravo na Hungovom serijalu.Npr. Lau Tsam, otac Lau Kar Leunga, bio je koreograf u mnogimWong Fei Hungovim filmovima, dok je Sam Yuen, otac Yuen Woo Pinga, prošao put od statiste do redovnog glumca. Istovremeno, njihova popularnost je prevazišla sve druge žanrove u kantonskoj filmskoj industriji, a interesovanje se proširilo i na druge zemlje u okruženju. 

Istorijski Wong Fei Hung je rođen, zavisno od izvora, u periodu između 1847. i 1855. i počeo je da trenira Hung Gar već sa pet godina uz pomoć svog oca Wong Kei Yinga. Mladi Wong Fei Hung naučio je i vještinu bagua (osmo-diagramska motka) stvorene od strane legendarnog člana Yang porodice poznatog u kineskom folkloru kao Wulang (na osnovu te legende je Lau Kar Leung snimio film The Eight Diagram Pole Fighter). Wulang se zamonašio i prenio svoje tehnike Lu Acaiu, jednom od originalnih monaha koji su, opet prema legendi, preživjeli paljenje Šaolina. Lu je zatim prenio tehnike svom učeniku Wong Kei Yingu, koji je znanje dalje prenosio svojim sinovima (u filmu Lau Kar Leunga Challenge of the Masters, Wong Fei Hung je tehnike naučio lično od Lu Acaia).

Fei Hungovo sjajno poznavanje borilačkih vještina omogućilo mu je da obučava vladine trupe u Guangdongu, ali, pošto primanja nisu bila redovna, odlučio je da dodatno zarađuje kao iscjelitelj (korišćenje raznih trava su čest detalj u njegovim filmovima). Kao mali,  putovao je sa ocem po provinciji prodavajući lijekove na bazi trava i demonstrirajući svoje bagua tehnike, što je oduševljavalo publiku na trgovima na kojima je nastupao. Već sa dvanaest godina, postao je lokalna senzacija. Na jednom od nastupa porazio je starijeg dječaka iz lokalne škole borilačkih vještina, što je dodatno učvrstilo njegov status (ovaj događaj, kao i njegove avanture i putovanja sa ocem su prikazani u Yuen Wo Pingovom filmu Iron Monkey). U to vrijeme je usavršio i očevu tehniku „udarac bez sjene“ (wuxing jiao) koja će kasnije biti dosta eksploatisana u filmovima od strane Kuan Tak Hinga. U Fei Hungovoj biografiji su detaljno opisane njegove avanture od djetinjstva, tinejdžerskog doba, pa do zrelog doba, koje su, u većini slučajeva, bile predlošci za filmove. Wong Fei Hung je preminuo, opet zavisno od dva izvora, 1920. ili 1924. ostavivši iza sebe legendu koja će vremenom biti samo dopunjivana. 

Popularnost su stekli i neki od njegovih učenika, kao npr. Lam Sai Wing (popularni Butcher Wing), koji je kasnije osnovao svoju školu za borilačke vještine nastavljajući Hungovu tradiciju. Lam Sai Wing je jedini od Wongovih učenika po kome je snimljen film izvan serijala filmova o Wong Fei Hung (već pominajni Yuen Woo Pingov The Magnificent Butcher, sa Sammo Hungom u glavnoj ulozi).

 

U periodu između 1949. do danas teško je izbrojati koliko je tačno snimljeno filmova o Wong Fei Hungu. Sa Kuan Tak Hingom u naslovnoj ulozi postoji ukupno 77 naslova iz originalnog serijala, ne računajući kasnije filmove, kao i veliki broj serija u kojima je Hing takođe glumio Fei Hunga, što premašuje brojku od 100. Samo 1956. godine izašlo je dvadeset pet filmova, u prosjeku više od dva mjesečno.

Wong Fei Hungov serijal je predstavljao realističan pogled na borilačke vještine u poređenju sa fantastičnim wuxia avanturama koje su tada bile dominantne. Specijalni efekti u wuxia filmovima su izvođeni na razne načine, od upotrebe štapa i kanapa, trampolina, do direktne animacije, što se vizuelno vrlo razlikovalo od Hungovih filmova. Likovi u wuxia filmovima su imali mogućnost levitacije, prkosili su zemljinoj teži, skakali desetine metara u vazduh, te se pojavljivali i nestajali kad požele. Svega toga nije bilo kod Wong Fei Hunga. Od ovih filmova je i započela tradicija “realne borbe” na filmu, koja će svoj vrhunac doživjeti početkom sedamdesetih sa pojavom Bruce Leeja. Prvi filmovi u seriji su prikazivali borilačke vještine jedinstvene na jugu, kao što su tehnike Tigra i Ždrala i borbe sa motkom tehnikom Wulanga, za koje je bilo neophodno posebno umijeće. Tradicionalna borba rukama prevedena na film dobila je svoje tehnike kao što su Hung Pesnica (tradicionalni Hung Gar) i udarac bez sjene (wuxing jiao), kao zaštitini znak pravog Wong Fei Hunga. Međutim, serijal  nikada nije koristio specijalne efekte bilo koje vrste, a to je bila ključna razlika u odnosu na wuxia filmsku tradiciju.

U serijalu su se prikazivali kantonski festivali, posebni običaji juga, tradicionalna umjetnost liječenja biljem kao Hungov specijalitet, takođe igra sa lavovima na ulicama kao poseban dio tradicije Kantona. Igra sa lavovima kao simbol zajedništva i blagostanja je često izvodio Kuan Tak Hing lično.

Zaplet većine filmova u serijalu bi počinjao u apotekarskoj radnji koju je držao Wong Fei Hung, a koja je služila i kao njegov prostor za vježbanje u koju bi dolazili razni klijenti tražeći lijekove ili moleći za pomoć. U apoteku su svraćali i izazivači iz rivalskih škola, kao i majstori iz raznih provincija, ali ih je Hung uvijek uspijevao savladati svojom vještinom ili intelektualnom superiornošću. U The Magnificent Butcheru, postoji sjajna scena kada Kuan Tak Hing u ulozi Wong Fei Hunga pobjeđuje suparnika iz rivalske škole kaliografijom. 

Fokus u filmovima je uvijek bio na nekoliko ključnih elemenata: prvo, odnos učitelj – student, gdje se uvijek poštovala hijerarhija i autoritet Fei Hunga, zatim kung fu tehnike koje su upražnjavali uglavnom muški učenici – ženskih likova je bilo malo i nisu praktikovale kung fu i treće, možda i najvažnije, rivalitet između različitih škola, prije svega, odnos između Wong Fei Hunga i glavnog negativca Sek Kina. Sek Kin, vjerovatno najpoznatiji negativac u žanru (igrao čuvenog Hana, glavnog "zloću" u Enter the Dragon), kao i Kuan Tak Hing, jako dobro je poznavao borilačke vještine.

Kako je Kuan Tak Hing stario, tako je lik Hunga postajao temeljniji i više filozofski nego borilački orjentisan. Nije odustajao od konfučijanskog principa i hijerarhijskih odnosa, kao i korišćenja borilačkih vještina kao sredstva a ne cilja, ali je mnogo manje koristio pesnice nego u prethodnim filmovima.

Sredinom sedamdesetih bila je neophodna nova krv koja bi redefinisala lik i pristupila mu na nov i drugačiji način. To se i desilo pojavom Jackie Chana i Yuen Woo Pinga koji su legendu potpuno izokrenuli naopačke i od Fei Hunga napravili pijanduru koja je samo pod dejstvom alkohola u stanju da se bije. Drunken Master je bio debitantsko ostvarenje Yuen Woo Pinga i do tada najveći komercijalni uspjeh Jackie Chana. Publika je reagovala iznenađujuće pozitivno, nimalo ne zamjerivši što se njihova legenda predstavlja u ne baš konfučijanskom maniru. Drunken Master je započeo niz filmova koji su u drugačijem svjetlu predstavili mladog Wong Fei Hunga (petnaest godina kasnije Chan je ponovo igrao Hunga u nastavku Drunken Master II). Wong Fei Hung je, uslovno rečeno, vraćen korijenima tek početkom devedesetih, kada je Tsui Hark napravio serijal Once Upon a Time in China, prikazavši mladog Fei Hunga (igrao ga je Jet Li) u mnogo ozbiljnijem svjetlu.

Prvi Shaw Brothersov film sa Wong Fei Hungom bio je The Master of Kung Fu iz 1973. godine, a Hunga je glumio Gu Feng. To je ujedno bio i prvi film Wong Fei Hunga na mandarinskom. Ideja je bila da se Gu Feng, inače sjevernjak, promoviše kao novo lice Hunga, te da se napravi serijal filmova po ugledu na stari serijal iz pedesetih. Eksperiment sa Gu Fengom je propao iako je snimljen još jedan film The Rivals of Kung Fu (1974), a zatim je uslijedio Golden Harvestov odgovor sa The Skyhawk (1974), ponovo sa Kuan Tak Hingom. 

Lau Kar Leung, kao nasljednik svog oca Lau Tsama, koji je bio učenik Butcher Winga – najpoznatijeg Wong Fei Hungovog učenika i posljednjeg u nizu baštinika Hungove borilačke tradicije, pokušao je predstaviti Hunga na svoj način u filmovima Challenge of the Masters (1976) i Martial Club (1981). Zanimljivo je da su u Shaw Brothersi odbili Kuan Taka jer su ga smatrali prestarim za ulogu, mada je on bio u sjajnoj formi i za Golden Harvest sve do početka osamdesetih redovno igrao Fei Hunga, doduše u sporednim ulogama (The Magnificent Butcher, The Magnificent Kick, Dreadnought). Preminuo je 1986. u 81. godini života.

Zaostavština filmskog Wong Fei Hunga je u popularnoj kulturi po svemu veća od naslijeđa stvarnog Fei Hunga. Filmski Wong Fei Hung je bio prototip narodnog heroja i personifikacija nacionalnog xia u kinematografiji, postavivši standard za kasnije nacionalne heroje koji su ovjekovečeni na filmu poput Huo Yuanjia (Jet Li u Fearlessu) ili Chen Zhena (kojeg su igrali Bruce Lee u Fist of Fury, kasnije i Donnie Yen).

Na kraju, The Skyhawk je, ne računajući Jackieve i Sammove parodije, sigurno najbolji Wong Fei Hungov film sa Kuan Tak Hingom. Ako volite slapstick komedije gledajte Drunken Master II, a ako ste više za ozbiljniji pristup, onda je ovaj film najbolji uvod u druženje sa Wong Fei Hungom.

Duel to the Death (1982)

Xian si jue

Režija: Ching Siu Tung                                                                                                                            Koreografija: Ching Siu Tung                                                                                                                   Uloge: Norman Chu, Damian Lau

Kina – kao voda, kao duh, kao jian.
Japan – kao vatra, kao kamen, kao katana.

Ching Siu Tung je vjerovatno jedini akcioni reditelj koji je bio u stanju da u film ubaci eksplodirajuće nindže, učitelje koji žive na drvetu, odsječene glave koje pričaju, gigantske nindže iz kojih nakon transformacije izleću gole nindže (da, dobro ste pročitali), a da sve to ne liči na neki kemp fest iz najboljih dana Roberta Taia, ili papazjanija Godfrey Hoa, već da ima smisla i na kraju izgleda sjajno.

Zahvaljujući svom pripovjedačkom talentu, kao i neospornom rediteljskom umijeću, Ching Siu Tung je znao da u filmovima na najbolji način uravnoteži apsurdne situacije i nadrealnu akciju sa prilično pravolinijskim pričama. Običaj da tradicionalne priče smješta u fantastično okruženje je bio izražen u velikom broju filmova kroz njegovu karijeru, a posebno u najuspješnijem serijalu A Chinese Ghost Story, kojeg je radio sa Tsui Harkom. Međutim, kada je količina lude akcije i neobičnih likova u pitanju, nijedan film nije ni blizu Ching Siu Tungovog debitantskog ostvarenja Duel to the Death.

Priča je bazirana na legendi koja kaže da je za vrijeme Ming Dinastije postojao turnir na kojem su učestvovali najbolji mačevaoci iz Kine i Japana. Japanci bi svakih 10 godina poslali svoje borce na kinesku teritoriju na niz duela protiv kineskih majstora treniranih u Šaolinu. U filmu Duel to the Death, Ching Siu Tung legendu interpretira na svoj način i svodi priču na duel između dva borca. Duel se organizuje između Bo Ching Wana (Damian Lau), koji je prošao desetogodišnji intenzivni trening u Šaolinu i Japanca Hashimotoa (Norman Chu), najboljeg borca Sun Yin sekte odlučnog da dokaže nadmoć japanskih tehnika. Bo Ching je uvjeren u superiornost kineskih borilačkih vještina ali još nije načisto da li je duel ispravan način da to demonstrira, dok Hashimoto nema moralnih nedoumica, bar ne na početku i samo želi da ispuni zavjet koji je dao učitelju i pobjedi u duelu. 

 

Na putu za “Kuću mačeva”, gdje se održava duel, oba borca sreću Na Sing Lam (Flora Cheung), koja se  maskira, doduše, neuspješno, kao muškarac, i izaziva ih na duele. Ispostavlja se da je ona kćerka Gospodara Hana (Paul Chan Chung), vođe klana “Kuće mačeva” kojima zbog grijeha iz prošlosti nije dozvoljeno da učestvuje u duelu. Tu nastaje zaplet jer se na mjestu održavanja duela pojavljuje Kenji (Eddy Ko), izaslanik japanskog cara sa ciljem da osigura sigurnu pobjedu Hashimotoa, ali i specijalnim zadatkom koji je dobio. Naime, duel je samo paravan za japanski plan kojim žele da namame i kidnapuju najbolje kineske borce. Kada sazna da se sprema zavjera, Hashimoto počinje da preispituje svoju ulogu u duelu ali ostaje vezan zakletvom koju je dao učitelju. U međuvremenu, Hashimoto i Ching stiču međusobno poštovanje i zbližavaju se nakon što otkriju da na obje strane postoje snage koje žele da spriječe održavanje duela. Međutim, bez obzira na nove okolnosti, duel do smrti će biti neizbiježan.

Eksploatacija odnosa Japan - Kina je duga koliko i ove dvije kinematografije, i može se komotno smjestiti u podžanr borilačkog filma, ne samo iz razloga što je snimljen priličan broj filmova o rivalitetu između dvije zemlje već što neki od njih spadaju u sam vrh žanra. Za nabrajanje bi vjerovatno trebalo bar nekoliko stranica i iako su tematski uglavnom vezani za sino-japanske ratove, postoji i veliki broj borilačkih filmova. Posljednjih godina, svakako je najpoznatiji serijal Ip Man, sa Donnie Yenom u glavnoj ulozi, istorijski, to je prije svega Fist of Fury (1972) sa Bruce Leejem kao Chen Zhenom, mada, po meni, u to vrijeme su snimljeni mnogo bolji Hapkido i King Boxer (Five Fingers of Death), koji je postigao veliki komercijani uspjeh na zapadu. Par godina kasnije, King Hu snima The Valiant Ones o japanskim piratima koji pljačkaju kinesku obalu. Jedan od kvalitetnijih filmova na ovu temu je Corey Yuenova debitanska režija Ninja in the Dragon's Den sa Conanom Leejem i tada jako mladim Hiroyuki Sanadom u glavnim ulogama. Chang Cheh se, takođe, bavio ovom tematikom u Shaolin Challenges Ninja, koji je snimljen iste godine kada i Yuenov film, a i Robert Tai se upisao sa svojim Shaolin vs. Ninja. Treba pomenuti i jedan skrajnuti ali sjajni film Deadend of Besieger, o Japancu koji dolazi u Kinu kako bi naučio kineske borilačke vještine, ali ga lokalno stanovništvo pomiješa sa samurajima koji pustoše obalu i krenu u potjeru za njim.

Za hongkonške autore koji su radili ovakve filmove, bilo je tipično da japanske borce predstavljaju kao zavojevače i najgore zlikovce. Odstupanje od klasičnih stereotipa o zlim, pokvarenim Japancima imamo u Lau Kar Leungovom Heroes Of The East, gdje su po prvi put, koliko je meni poznato, u hongkonškom filmu japanski borci i njihove borilačke vještine prikazane na drugačiji, pozitivan način. Ali i kod Leunga, većina Japanaca su jednodimenzionalni negativci. Zapravo, prvi film koji zaista pravi raskid sa stereotipima te vrste je Duel to the Death, u kojem Ching Siu Tung posvećuje jednaku pažnju jednoj i drugoj kulturi, te ih tretira na skoro identičan način; Kinezi su jednako loši i korumpirani kao i Japanci, sa druge strane, Japanci mogu biti moralni i hrabri baš kao i Kinezi. Japanski borac Hashimoto je na početku filma predstavljen kao neutralan lik koji je riješen da obavi svoju misiju po svaku cijenu, da bi nakon nekoliko situacija u kojima otkriva stvarne motive jedne od strana, odlučuje da se vodi isključivo moralnim a ne političkim ili nacionalnim načelima. Ovo je bitan momenat u filmu jer, iako želi pobjedu više od svega, ne želi da do nje dođe nedozvoljenim sredstvima. On, ipak, izvršava dio zakletve svog učitelja –  učestvovati u duelu i osvjetlati obraz škole, ali ne odustaje od moralnih principa koji mu ne dozvoljavaju da igra prljavo.

Razlika između dvije kulture kao i dva stila borbe je simbolično prikazana kroz razgovor Hashimotoa i Chinga ispred slike drveta šljivinog lista u “Kući mačeva”, gdje raspravljaju o razlikama između simbola dvije države: cvijeta šljive i cvijeta višnje. Za Kineze, cvijet šljive simbolizuje izdržljivosti, moć prilagođavanja, opstanak: spolja izgleda krhko, ali je izuzetno čvrst iznutra. Za Japance, cvijet višnje predstavlja nesputanu energiju, eksplozivan je i kratkog vijeka, ali ostavljajući vječni utisak.

Iako sniman 1982., ovaj film je, po koreografiji i vizuelnim efektima, bliži novom talasu wuxia filmova, koji su se pojavili desetak godina kasnije, nego svom vremenu. Ching Siu Tung je demonstrirao novi pristup u kreiranju akcionih scena u isto vrijeme ostajući privržen fundamentalnim principima borbe u wuxa univerzumu. U tom smislu, Duel to the Death je izuzetno važan u premošćavanju jaza između tradicionalnijih koreografija sedamdesetih i brzo montiranih, wire-fu filmova sa početka devedesetih – u kojima je Ching Siu Tung, kao začetnik novog stila, uz Yuen Woo Pinga bio najznačajniji predstavnik.  
 

Naravno, nije Ching Siu Tung izmislio toplu vodu kada je u pitanju akcija, jednostavno je samo uzeo najbolje iz dotadašnje akcione koreografije i sve to inkorporirao u svoj izraz. Kamera je stalno u pokretu kao kod King Hua (koji je sigurno najviše uticao na njegov stil), opsežno korišćenje žice preuzeo je iz wuxia filmova Shaw Brothers produkcije, akrobacije i intenzitet akcije su pozajmljene od Roberta Taia, upotreba oružja i raznih gadgeta su po ugledu Tong Gaia, i sve to zajedno ubrzano nekoliko puta, stilski usklađeno i podignuto na viši nivo. 

King Hu je bio prvi reditelj koji se u orkestriranju akcije, prije svega, oslanjao na brze rezove i dinamični rad kamere, pa tek onda na rad sa glumcima u kordinaciji borbi. Ching Siu Tung je, za razliku od njega, jednaku pažnju posvećivao svim segmentima koreografije. Radom kamere i brzom montažom dizao je akciju na viši nivo, međutim od nje nikada nije pravio karikaturu. Kod nijednog drugog akcionog reditelja nije moguće vidjeti tako usaglašenu kombinaciju brzih rezova i rada kamere, sa glumcima koji neprestano skaču kroz kadrove uz pomoć žica ili trampolina, a da u isto vrijeme ne izgleda isforsirano. Tek kad se iscrpimo gomilom brzih kadrova sa furioznim ritmom borbi u vazduhu i kada borci napokon padnu na zemlju, Ching prelazi na duže široke kadrove i vidimo da su borbe mačevima jednako dobro odrađene, te da, zapravo, sve te vratolomije u vazduhu nisu tu da nam skrene pažnju sa loše koreografije, kako obično biva u mnogim wuxia filmovima, već da još više pojačaju utisak. 

Teško je pobrojati sjajne akcione scena u filmu: borba Casanove Wonga protiv letećih nindži na plaži, duel Hashimotoa i Kenjia u šumi, obračun Chinga i nindži itd. Ipak, ubjedljivo najbolji je posljednji duel između Chinga i Hashimotoa. Epsko finale ovog filma je sigurno jedan od najboljih momenata u istoriji žanra uopšte. Izbor lokacije – litica iznad okeana koja bukvalno podrhtava pod akcijom, magla koja dodatno pojačava atmosfera, način kako je sve uslikano, sve je idealno odabrano za završnicu. Slika vrijedi više od hiljadu riječi pa bolje da sami pogledate:

Duel to the Death je neuporedivo nasilniji od filmova tog vremena, te se po količini prosute krvi može porediti samo sa nekim Chang Chehovim filmovima iz njegove rane faze. To ne znači da kung fu i wuxia filmovi tog perioda nisu bili krvavi, jesu i te kako, ali ovdje imamo eksplicitne scene prosipanja utroba, sječe ruku i dekapitacija u najboljem stilu chambare. Karakteristika hongkonških borilačkih filmova je da akcija ne prestaje od početka do kraja, dok kod japanskih chambara akcije je kvantitativno mnogo manje, ali je koncentrisanija na kratke brutalne sekvence krvopljusa. Ovdje Ching preuzima japanski stil: borbe su kratke, jako intenzivne i krvave.

Shaw Brothers, koji se u svojoj posljednjoj fazi povodio trendovima, vrlo brzo je potpuno prekopirao Ching Siu Tungov pristup koreografiji sa serijom filmova The Bastard Swordsman, Lady Assassin, Supreme Swordsman i sličnih, u kojima mačevaoci lete okolo prkoseći zemljinoj teži, dodirujući zemlju samo kad padnu posječeni mačem. Iza većine tih filmova stajao je Lu Chun Ku, sigurno najkreativniji reditelj posljednje faze SB produkcije. Nakon SB-a, Chingov stil je prihvatio kompletan novi talas, počevši od Tsui Harka koji ga je i uzeo za glavnog koreografa, te sa njim napravio neke od svojih ključnih filmova, do Yuen Woo Pinga, koji je bazirao drugi dio svoje karijere isključivo na wire fu filmovima koje, prije toga, nikada nije radio.

Ching Siu Tung

Ching Siu Tung je jedan od rijetkih reditelja zlatnog doba borilačkog filma koji je imao završenu filmsku akademiju, a pošto je njegov otac, Ching Kong, bio poznati Shaw Brothersov reditelj (The Twelve Gold Medallions, The 14 Amazons), po prirodi stvari počeo u SB, mada ne odmah kao reditelj, već koreograf – zanat koji će usavršavati narednih desetak godina. Uz rad na akcionim koreografijama tumačio je glavne uloge u SB komedijama Monkey Kung Fu (1979) i The Master Strikes (1980), koje su se uklapale u trend Jackie Chanovog Drunken Mastera. Prelomni momenat za njegovu karijeru je bio film novotalasnog reditelja Patrick Tama, The Sword (1980), u kojem je prvi put demonstrirao svoj novi eksplozivni koreografski stil. Bio je prvi izbor brata i sestre Wachowski za glavnog akcionog koreografa u The Matrixu, a odbio je i ponudu Ang Leeja da radi koreografiju za Crouching Tiger, Hidden Dragon. Moglo bi se reći da je Yuen Woo Ping napravio karijeru u Americi zahvaljujući Chingovim odustajanjima. 

Norman Chu je uz Ti Lunga valjda jedini glumac Shaw Brothersa koji se uspio održati nakon zatvaranja studija i preći u Golden Harvest (neke filmove je snimao uporedo za SB i GH, što je bilo vrlo neobično za to vrijeme) a zatim se prilagodio novim uslovima devedesetih i produžio svoju karijeru. U periodu rada u Shaw Brothersu, uglavnom je nastupao u sporednim ulogama, mada je u filmu The Challenger, kao i u njegovom nastavku The Loot, igrao jednu od glavnih rola zajedno sa Davidom Chiangom. Iako je tumačio uglavnom pozitivne likove, negativci su mu najviše odgovarali. Igrao je glavne uloge u dva vjerovatno najeksplozivnija filma epohe kad je akciona koreografija u pitanju: Duel to the Death i The Bastard Swordsman, a ostao je upamćen i po glavnoj ulozi u vrlo popularnom akcijašu iz osamdesetih, Hong Kong Godfather (1985), u kojem se u ulozi kuma pojavljuje čuveni Shek Kin. U drugom dijelu karijere, osim sa Ching Siu Tungom, radio je sa skoro svim ključnim rediteljima novog talasa: Tsui Harkom u We're Going to Eat You, Patrick Tamom u The Sword, te Daniel Leejem u What Price Survival.

Uz ozbiljnu notu, u Duel to the Death postoji već pominjana gomila goffy momenata tako karakterističnih za žanr. Komedija u nekim slučajevima funkcioniše, u nekima ne, ali, tako je to u filmovima koji pokušavaju da ubace što više komičnih elemenata u priču. Na primjer, u filmu se pojavljuje pijani učitelj koji živi na drvetu, zatim gola nindža ratnica kao otpadak ogromnog eksplodirajućeg nindže, nindže paraglajderi koji, nakon što su probodeni, jednostavno eksplodiraju, odsječene glave koje vise na grani i pričaju a potom eksplodiraju itd. Izgleda da pravilo po kojem nindže ne eksplodiraju, koliko god bili zli, kod Chinga ne važi.

Vjerovatno da je većinu ovih motiva Ching preuzeo od Roberta Taia, koji je u svojim nindža filmovima obožavao da pretjeruje (scene gole nindža ratnice postoje u njegovom Challenge of the Lady Ninja, leteće nindže u Ninja: The Final Duel). Tai je optuživao mnoge, uključujući i Chinga, za krađu njegovih ideja. Ovdje je zanimljiv detalj da je Chingov rođeni brat, Cheng Siu Lung, radio zvučne efekte na Taievim filmovima, tako da je vrlo moguće da su preko njega ideje za Taieve koreografije završavale kod Chinga. Nema sumnje da je Ching pozajmljivao od Taia, ali svi koreografi tog vremena su preuzimali jedni od drugih, nadograđivali ih svojim idejama i na taj način unapređivali koreografiju. Ovo je tema o kojoj bi se dalo dugo raspravljati, ali može se reći sledeće: bez Lau Kar Leungovog tradicionalnog kung fua ne bi bilo nove generacije koja je njegov stil inkorporirala u svoj izraz, a samim tim ni kreacija Ching Siu Tunga, kao ni kompletnog novog talasa.

Ching Siu Tung se vodio principom da je više bolje, pa je u film ubacio baš sve što mu je palo na pamet. Da je malo suzbio tu svoju potrebu i izbacio neke od suvišnih scena, Duel to the Death bi sigurno bio još bolji film. Ali i ovako, sjajna režija, kreativna rješenja na planu akcije sa pokretnom kamerom i dinamičnom montažom, uz vrhunske izabrane lokacije, kostime, glumce, kompletnu atmosferu filma, Duel to the Death čini jednim od ključnih filmova epohe, a svakako prelomnim za borilački žanr.